Muajin e kaluar, Milorad Dodik, udhëheqësi i popullatës serbe të Bosnjës, i mbështetur nga Rusia, u shfaq në televizionin lokal dhe njoftoi planet e tij për t’u bërë presidenti i parë i një shteti të shkëputur nga serbët e Bosnjës.
Deklarata, e cila ngjalli kujtime të spastrimit brutal etnik të rajonit gati tre dekada më parë, erdhi vetëm një muaj pasi Komisioni Evropian refuzoi të rekomandojë bisedimet e pranimit me Bosnje-Hercegovinën. Në një vend që konsiderohet si pika më e nxehtë e problemeve të Evropës pas Ukrainës, vendimi i komisionit ishte një dhuratë për aktorët politikë si Rusia, të etur për të provokuar destabilitet.
Bosnja, një vend me 3.3 milionë banorë të ndarë fizikisht mes serbëve të Bosnjës nga njëra anë dhe myslimanëve dhe kroatëve etnikë nga ana tjetër, aplikoi për anëtarësim në BE në vitin 2016 dhe iu dha statusi i kandidatit vitin e kaluar. Por ëndrra e integrimit evropian, që mban të bashkuar vendin e Ballkanit Perëndimor, pavarësisht tensioneve të vazhdueshme, në rastin më të mirë duket e largët.
Ndërsa BE-ja kërkon të përshpejtojë procesin e saj të ngecur prej kohësh të zgjerimit për të parandaluar që fqinjët e saj të bien nën ndikimin e kombeve që nuk ndajnë vlerat e BE-së, udhëheqësit e Bashkimit Evropian do të takohen më 13 dhe 15 dhjetor për të diskutuar fillimin e bisedimeve të pranimit me Ukrainën dhe Moldavinë – një proces që mund të zgjasë me vite. Edhe nëse shtetet anëtare japin dritën jeshile, rruga drejt anëtarësimit është e gjatë dhe e ndërlikuar. Kroacia ishte vendi i fundit që iu bashkua BE-së dhe aplikimi i saj zgjati 10 vjet para se të pranohej zyrtarisht në 2013.
Megjithatë, këto diskutime kanë kontribuar në krijimin e përshtypjes se disa vendeve po u jepet trajtim preferencial kur anëtarësohen në BE, ndërsa vendet e Ballkanit Perëndimor po shtyhen mënjanë.
Kjo ka luajtur edhe në duart e politikanit 64-vjeçar Dodik, i cili ka shfrytëzuar strukturat e krijuara nga marrëveshja e paqes boshnjake e vitit 1995 për të mbrojtur ndarjen e territoreve serbe të Bosnjës.
Marrëveshja e Paqes e Dejtonit i dha fund luftës katërvjeçare që la më shumë se 100,000 njerëz të vdekur, por gjithashtu ngriu ndarjen demografike të vendit. Serbëve, të cilët si rusët janë shumicë të krishterë ortodoksë, iu dha një sipërfaqe toke përgjatë kufijve perëndimorë dhe lindorë të njohur si Republika Srpska, dhe një federate myslimane dhe kroate iu dha një zonë afërsisht e barabartë në jugperëndim. Të dy pjesët janë të lidhura lirshëm nga një qeveri e dobët qendrore dhe një presidencë e rradhës me tre anëtarë, anëtarët e së cilës duhet të vijnë nga secili grup.
Meqenëse të gjitha ndryshimet kushtetuese kërkojnë konsensus, çdo lider etnik mund të mbajë peng procesin e anëtarësimit të Bosnjës në BE. Dodik ka refuzuar të bëjë reformat e nevojshme për të çuar gjërat përpara nëse nuk plotësohen kërkesat e tij, sipas Christian Schmidt, zyrtari më i lartë ndërkombëtar në Bosnje. Këtu përfshihet edhe shpërbërja e pjesshme e Gjykatës Kushtetuese të vendit. Në muajt e fundit, lideri serb i Bosnjës ka kritikuar gjithashtu BE-në dhe ka shprehur interes për zhvillimin e lidhjeve më të ngushta me Brazilin, Rusinë, Indinë, Kinën dhe Afrikën e Jugut.
Struktura që ka çuar në këtë situatë, thotë Florian Bieber, drejtor i Qendrës për Studime të Evropës Juglindore në Universitetin e Grazit, është një nga arsyet pse ai e konsideron Bosnjën si “vendin më të brishtë dhe të pashpresë në Ballkanin Perëndimor. ” “Askush sot nuk do të përfshinte një kushtetutë në një marrëveshje paqeje ose nuk do të vendoste një këmishë kaq të ngurtë etnike mbi një vend,” tha Bieber. “Krijoi paqe, por forcoi njerëz si Dodik”.
Rrëshqitja e Bosnjës në izolim vjen në sfondin e zhgënjimit të BE-së në Ballkanin Perëndimor dhe përpjekjeve të hapura dhe të fshehta të Rusisë për të rritur ndikimin e saj rajonal. Katër vende të tjera – Serbia, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut dhe Shqipëria – janë në faza të ndryshme të procesit të anëtarësimit në BE dhe Kosova po kërkon statusin e kandidatit. Por vonesat dhe ambivalenca evropiane – sipas një sondazhi të Këshillit Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë në gjashtë vende të BE-së, duke përfshirë Francën dhe Gjermaninë, vetëm 28% e të anketuarve menduan se Bosnje-Hercegovina duhet t’i bashkohej bashkimit – po prekin shumë njerëz të penguar të vazhdojnë. Me kalimin e kohës, Putin ka mbështetur në mënyrë aktive partitë politike rajonale dhe liderët e perceptuar si pro-rusë.
Marrëdhënia komode e Dodik me Putinin, të cilin ai e viziton shpesh në Moskë, u ka dhënë rezultat të dyve. Në Banja Luka, kryeqyteti i rajonit serb, Rusia po ndihmon për të financuar ndërtimin e një tempulli dhe qendrës kulturore ruso-serbe. Në maj, Dodik vuri në dukje se “Putini e di se duhet të falënderojë Republikën Srpska për dështimin e Bosnjës për të zbatuar sanksionet kundër Rusisë.” Megjithëse vendet e BE-së janë investitorët më të mëdhenj në Bosnje dhe Serbi, një sondazh i Ministrisë për Integrimin Evropian të Republikës Srpska në nëntor tregoi se mbështetja për t’u bashkuar me bllokun kishte rënë në 38%.
Ndërsa entuziazmi për BE-në zbehet, aktorë të tjerë shtetërorë po shtojnë gjithashtu fushatat e tyre të ndikimit. Në pjesë të Bosnjës, ku myslimanët përbëjnë rreth 70% të popullsisë, Arabia Saudite dhe Turqia po bëjnë emër. Sauditët kanë ndërtuar një qendër të madhe kulturore të Mbretit Fahd dhe një xhami, dhe numri i restoranteve dhe hoteleve “të thata”, të cilat praktikisht nuk ekzistonin para luftës, është rritur vazhdimisht.
Ndërkohë, krerët e shteteve dhe qeverive të BE-së po reagojnë me shqetësim. Presidenti letonez Edgars Rinkevics tha në një intervistë për Bloomberg se dështimi për të afruar Ballkanin Perëndimor me bllokun ka rritur ndikimin e Rusisë në rajon dhe e ka bërë BE-në më të prekshme. Në nëntor, ministri i jashtëm austriak Alexander Schallenberg tha se Bosnja duhet të vendoset në një pozitë të barabartë me Ukrainën, e cila ka bërë përparim në procesin e pranimit.
Vendet e tjera fqinje së shpejti mund të përballen me sfida të ngjashme. Në fund të tetorit, presidentja e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen vizitoi Malin e Zi dhe e vlerësoi atë si vendin në Ballkanin Perëndimor që është më i largët në rrugën drejt anëtarësimit në BE. Por vetëm disa orë më parë, ligjvënësit në kryeqytetin Podgoricë miratuan një qeveri, kryeministri pro-evropian, Milojko Spajiç, formoi një koalicion me partitë euroskeptike që favorizojnë lidhje më të forta me Serbinë dhe Rusinë.
Serbia, aleati i vendosur i Rusisë dhe vendi më i madh në rajon, gjithashtu ka zhvilluar bisedime me BE-në që nga viti 2014, por ato kanë bërë pak përparim. Udhëheqësi prej shumë kohësh serb, Aleksandar Vuçiq, një aleat i Dodik, ka vazhduar ta quajë BE-në si investitor, pavarësisht se ka mbajtur lidhje të ngushta me Rusinë dhe ka refuzuar të vendosë sanksione. Sipas një sondazhi të qeverisë së janarit, mbështetja e qytetarëve serbë për anëtarësimin në BE tani është nën 50%.
Në një panel diskutimi të fundit në Beograd, zëvendëskryeministri serb Ivica Daçiq theksoi ato që ai i cilësoi si premtimet “boshe” të BE-së, pa përmendur se Serbia nuk i ishte përgjigjur kërkesës më të rëndësishme të BE-së – normalizimit të marrëdhënieve me Kosovën. “Gjatë 20 viteve të fundit ne kemi dëgjuar mesazhe të shumta për rëndësinë e Ballkanit Perëndimor në axhendën politike të BE-së,” tha ai. “Premtimet e bëra shumë kohë më parë janë zbehur prej kohësh. Bashkimi Evropian është i pranishëm në rajonin tonë, por ne mendojmë se është koha e fundit që ai të ringjallë politikën e tij të zgjerimit dhe të konfirmojë përpjekjet tona për reforma.”
Për të sjellë një ndryshim drejtimi në Bosnjë dhe për të stabilizuar rajonin, vendi duhet të sillet “në mënyrë të pakthyeshme” në rrugën e BE-së sa më shpejt të jetë e mundur, sipas një diplomati të BE-së të njohur me situatën.
Për të thyer ngërçin e krijuar nga Marrëveshja e Dejtonit, do të kërkohen vendime të vështira nga të gjitha palët. Kjo mund të jetë një zgjedhje, siç shprehet eksperti i Ballkanit Bieber: “Ju duhet të vendosni se cila është më e keqja – të heqësh dorë nga kushtet dhe ta bësh BE-në të duket e dobët, ose të këmbëngulësh në kushtet dhe ta bësh Bosnjën edhe më të paqëndrueshme dhe më të brishtë afër.”
Ndërsa Brukseli e konsideron këtë, ndarja brenda Bosnjës tashmë po zgjerohet.
Në Jajce, një qytet i vogël në pjesën perëndimore të federatës myslimano-kroate që dikur ishte skena e luftimeve të ashpra midis trupave serbe të Bosnjës dhe forcave myslimane dhe kroate, presidenti i këshillit të qytetit Josip Topic ka frikë se fundi i ëndrrës evropiane do të thotë gjithashtu fundi i paqes së brishtë në mund të thotë për vendin e tij. “Bosnja nuk mund të funksionojë pa tre kombet e saj, dhe kjo përfshin Republikën Srpska,” tha ai.
Megjithatë, pak më shumë se një orë larg makinës, në Banja Luka, kjo pamje humbet fuqinë e saj. “Nëse nuk ishte mjaft e mirë për Britaninë, pse duhet të ishte mjaft e mirë për ne?” tha Zeljko Piljak, një student 24-vjeçar i ekonomisë në Banja Luka, në lidhje me anëtarësimin në BE. “Vlerat evropiane nuk janë vlerat tona. Ne ndihemi më të lidhur me Rusinë.”
